Spelling *** Met of zonder puntjes? *** Lettertekens *** Uitspraak
Spelling
Bij het familieonderzoek is van veel verschillende spellingen van persoons- en plaatsnamen uitgegaan, teneinde geen verbanden over het hoofd te zien. In het verhaal is vervolgens de lokale en historische spelling zoveel mogelijk gevolgd. Alleen bij bekende vorsten en landen en grote steden is voor de Nederlandse spelling gekozen. Bij plaatsen is de huidige spelling cursief tussen haakjes toegevoegd.
Het Zweedse geslacht is afkomstig uit Lijfland. Zij maakte onderdeel uit van de bovenlaag en sprak Duits. Dat blijkt uit hun voornamen Andreas, Carl, Friedrich en Johann. In Zweedse bronnen zijn deze namen verzweedst tot Anders, Karl, Fredrik en Johan, maar in het verhaal is de oorspronkelijk Duitse schrijfwijze gehandhaafd.
De spelling van de achternaam kent vele varianten:
| von van de – |
M | e a ä – |
ij y i j |
e – |
n r rn ren rs |
f v w |
e ä |
l | dt d t |
De varianten per letter komen in verschillende combinaties voor, al naar gelang het land en de tijd waarin c.q. de persoon door wie de familienaam wordt gedragen.
La Liberté Freiburg 11 mei 1968
Essentieel is dat de naam uit drie lettergrepen bestaat. Het geslacht Von Merveldt uit Münster en het daaraan verwante Koerlandse geslacht Von Meerfeldt vallen dus buiten het onderzoek (zie ook Spelfouten). Ook de Nederlandse familie (Van Zuylen van) Nyeveld en de Vinkeveens plaats Muyeveld vallen er buiten.
Hier wordt zoveel mogelijk voor de door de familieleden en de bevoegde instanties aangehouden spelling gekozen, onder de erkenning dat deze pas vanaf het begin van de negentiende eeuw nauwkeurig wordt, dankzij de invoering van de Burgerlijke Stand in de meeste Europese staten. In Nederland bijvoorbeeld voert de Bataafse regering in 1804 de eerste officiële uniforme Spelling-Siegenbeek in en de Burgerlijke Stand wordt in 1811 ingevoerd.
In Duitse originelen staat het tussenvoegsel “von” bij de naam, terwijl “de” in Franse geschriften wordt gebruikt. Zo schrijft de Zweedse koning Gustaaf III aan de Comte de Meijerfeldt. In Zweedse wapenbriefen en andere documenten ontbreekt een tussenvoegsel. Bij de leden van de familie is het beeld ongeveer gelijk: zij gebruiken het tussenvoegsel in het Duits en Frans, maar niet in het Zweeds. Hier wordt van de verzweedsing van voornamen en de achternaam afgezien en blijft het tussenvoegsel “von” staan. Sinds de invoering van de Burgerlijke Stand in de nadagen van Napoleon gebruikt de Nederlandse familie ook “von“. .
Wisselingen van tussenvoegsel doen zich vaker voor. Een bekend voorbeeld is de naam van de Oostenrijkse politicus Van der Bellen. In 1673 emigreerde deze familie vanuit de Spaanse Nederlanden naar Pskov in het Russische Rijk en werd in de adelstand verheven met de naam von der Bellen, maar in de hoop aan vervolging tijdens de Russische revolutie te ontkomen werd in 1919 snel het oude Nederlandse van hersteld.
De verschillen tussen de laatste letters d, dt en t behoeft hier geen betoog, omdat de klank identiek is.
Hetzelfde geldt voor de middelste letters f en v.
Het klankverschil tussen de n en r is daarentegen wel groot. Het beeldverschil is in de oude en hedendaagse handschriften niet zo groot. Een schrijf- of leesfout of -slordigheid is snel gemaakt.
Met of zonder puntjes?
In de Duitse, Zweedse en Nederlandse familienaam komt zowel een ij als een y in de naam voor, soms ook alleen een i of een j. De klank is in alle vier gevallen identiek, omdat er een e voor staat.
Handgeschreven is de ij in alle drie talen dominant. Deze is voortgekomen uit de lettercombinatie ii om een lange i aan te geven, maar omdat dit vaak als ü werd gelezen kreeg tweede i een haaltje en werd een j. Hoewel in alle drie de talen veel oppositie tegen de Griekse y bestond, heeft deze de ij in het Duits en Zweeds toch geleidelijk vervangen en is dientengevolge de ie-klank steeds meer veranderd in een uu-klank. De eerste officiële Nederlandse spelling-Siegenbeek uit 1804 bepaalde dat alleen de ij behoorde te worden gebezigd. Dat zal verklaren waarom in de negentiende eeuw niemand Meijenfeldt met een y is gaan schrijven, noch in de Burgerlijke Stand, noch door de familieleden zelf. De onmiskenbaar Ierse familienaam Kennedy – aangetrouwd in de tweede generatie – werd zelfs geschreven als Kennedij, gelukkig wel uit te spreken als ie.
In de Nederlandse familie is na 1900 de y komen opzetten. Tot op de dag van vandaag komt zowel de ij als de y voor. Hoe heeft dat kunnen gebeuren? Een eerste verklaring is dat in de handgeschreven overheidsregisters het onderscheid niet zo scherp blijkt te zijn, zelfs niet met goede kennis van de paleografie. De i en j worden meestal aan elkaar geschreven. Er boven staat of duidelijk .. (puntjes) òf minder duidelijk ~ (tilde). Op het moment dat de eerste typemachines bij de Burgerlijke Stand hun intrede doen, wordt het een duidelijke ij, maar gaat het overgrote deel van de familieleden in alle takken na 1900 een y in de familienaam schrijven. De reden van deze ommezwaai is niet bekend. De laatste jaren gebruikt de meerderheid weer de ij, vaak na bestudering van het paspoort of Bevolkingsregister, al dan niet vanwege de hier gelezen teksten.
In dit verhaal wordt de ij aangehouden, omdat deze in Zweden, Pommeren en Nederland overheerst, zeker in de officiële bronnen. De y is goed verdedigbaar en van familieleden die daar aan gehecht zijn of geen paspoortproblemen willen krijgen wordt niet verwacht over te stappen. Hopelijk verwachten zij evenmin een y aan te treffen in de hier gebruikte genealogieën en foto-onderschriften.
In het onderzoek naar de familiegeschiedenis is veel gebruik gemaakt van handgeschreven bronnen van vóór 1800. Dat vereist de nodige paleografische kennis, omdat de letters behoorlijk anders worden geschreven. Hieronder volgt het alfabetische overzicht:
In uitzonderlijke gevallen moest een niet-Latijnse schrijfwijze worden ontcijferd. Hieronder een rijtje voorbeelden van Meyenfeldt:
Grieks: μ ε y ε ν φ ε λ δ τ
Cyrillisch: м e y e н φ e л д т
Hebreews: מ י נ ף ל ד ת
Arabisch: م ي ن ف ل د ت
Afzonderlijke aandacht is nodig voor de juiste uitspraak van de achternaam, zowel in Nederland als daarbuiten. In Nederland geven von, de y, de f en de dt soms aanleiding de familienaam dan ook maar Duits uit te spreken als Mayenfeldt. Dat doet zich zelfs voor bij de ij, maar deels om een andere reden: de plattere uitspraak ai boekt in Nederland terreinwinst (“Sai hout fan mai”). Of het nu Duits of plat is, de Nederlandse familieleden zijn het er wel over eens dat het pijn aan de oren doet.
In het buitenland zijn er daarnaast problemen met de uitspraak van de ij. De j wordt vaak als aparte letter gezien en met name in het Engels als z uitgesproken. Dan wordt het dus Maizjenfelt. Familieleden hebben wel eens hun vlucht gemist als ze op die manier werden omgeroepen.
Als de kans zich aan dient is het handig de fonetische spelling te geven volgens de International Phonetic Alphabet:
[mɛiənfɛlt].